ڕوانگە - گفتوگۆ و دانوستانەکانی نێوان تاران و واشنتۆن، یەکێکە لەپرسە گەرم و هەستیارەکانی دونیا و بەتایبەت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەمولایەک چاویان لەسەر دەرئەنجامی گفتوگۆکانە، چونکە هەندێک پێیان وایە ئم دانوستانانە، هیچ نییە جگە لە درێژکردنەوەی ماوە و کاتی هەڵگیرساندنی جەنگێکی نوێ لە ناوچەکەدا و بەتایبەت لەنێوان، ئێران و ئەمەریکا، هەروەها هەندێک لایەنی دیکەش هەن بەتایبەت ئیسرائیل، کە ئەم دانوستانانە پەرێشانی کردون و نایانەوێت ئێران و ئەمەریکا بەهیچ شێوەیەک بگەنە ڕێککەوتن،
بۆ شیکردنەوەی زیاترئەم پرسە، پەیامنێری دەزگایی میدیایی ڕوانگە، گفتوگۆیەکی تایبەتی لەگەڵ، دکتۆر "زەردەشت بابان" شیکەرەوەی سیاسی بۆ حکومەتی فیدراڵیی ئەمریکا و هەروەها مامۆستای زانکۆ لە وڵاتی ئەمەریکا ئەنجامداوە و ئەمەی خوارەوە دەقی گفتوگۆکەیە.
پ/گرنگی دانوستانەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران لەچیدایە؟ بەتایبەت بۆ ئێران؟
وەڵام/
دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران گرنگییەکی بەرچاوی جیۆپۆلەتیکی و ئابووری بە تایبەتی بۆ ئێران هەیە. لە ڕووی دیپلۆماسییەوە، ئەوان نوێنەرایەتی دەرفەتێکی گرینگ دەکەن بۆ ئەوەی ئێران دوای ساڵانێک لە دابڕان کە لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی و گەمارۆکانی پەیوەندیدارەوە سەرچاوەی گرتووە، لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا یەکبگرێتەوە. لە ڕووی ئابوورییەوە، دانوستانە سەرکەوتووەکان دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵگرتن یان سووککردنی سزاکان، بەمەش ئێران دەستڕاگەیشتنێکی زیاتر بە بازاڕە جیهانییەکان و بەستنی سەروەت و سامانی دارایی و زیادکردنی هەناردەکردنی نەوت و زیادبوونی هەناردەکردنی نەوت- هەموو ئەمانە بۆ بوژاندنەوەی ئابوورییە خەباتکارەکەی زۆر گرنگن.
جگە لەوەش بۆ ئێران، ئەم وتووێژانە وەک سەکۆیەک بۆ دووپاتکردنەوەی سەروەری خۆی و دانوستان لە ئاستێکی یەکساندا لەگەڵ زلهێزێکی جیهانی، کە بۆ گێڕانەوەی ناوخۆیی و ناوچەیی گرنگییەکی ڕەمزی هەیە. هەروەها دانوستانەکان توانای کەمکردنەوەی گرژییەکانی کەنداوی فارس و پاراستنی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی و ئەگەری بەدەستهێنانی کاریگەری لە کاروباری ناوچەکەدا بە تایبەتی لە سوریا و عێراق و لوبنان پێشکەش بە ئێران دەکەن کە کاریگەرییەکی بەرچاوی هەیە.
پ/ ئەم دانوستانە تاچەند ئەم ناوچە و بەتایبەت ئێران لەو جەنگە ڕزگار دەکات کە هەمووان چاوەڕێ بوون سەر هەڵبدات؟
وەڵام/
بەندە بە چەند فاکتەرێکی گرێدراوی یەکترەوە، لەوانە مانەوەی ئەو ڕێککەوتنانەی کە گەیشتنە بەڕێوە، ئیرادەی سیاسیی هەردوولا بۆ بەڵێننامەکانیان، و وەڵامی ئەکتەرانی ناوچەیی. لە ڕووی مێژووییەوە، دیالۆگەکانی نێوان تاران و واشنتۆن بەشداری کردووە لە کەمکردنەوەی پەرەسەندن، وەک لە پلانی کاری تۆکمەی هاوبەشی ساڵی ٢٠١٥ (JCPOA)دا دەرکەوتووە، کە بۆ ماوەیەکی کاتی گرژییەکانی سنووردار کرد.
ئەگەر دانوستانەکانی ئێستا یان داهاتوو سەرکەوتوو بن، دەتوانن ئەگەری ململانێیەکی بەرفراوان بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بکەنەوە بە چارەسەرکردنی هۆکارە بنەڕەتییەکانی دوژمنایەتی، وەک نیگەرانییەکانی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی، و بە دروستکردنی کەناڵەکان بۆ بەڕێوەبردنی قەیرانەکان. بۆ ئێران بە تایبەتی، دوورکەوتنەوە لە شەڕ نەک تەنها بەهۆی لاوازی ئابوورییەوە بەڵکو بەهۆی نزیکی لە ناوچە ئەگەرییەکانی شەڕەوە، زۆر گرنگە. هەروەها ڕێککەوتنێکی نوێکراوە ڕێگە بە ئێران دەدات کە گرنگی بە سەقامگیری و گەشەپێدانی ناوخۆ بدات، نەک ئامادەکاری سەربازی.
بەڵام لە کاتێکدا دانوستانەکان دەتوانن مەترسییە دەستبەجێیەکان کەم بکەنەوە، بەڵام ڕەنگە ڕکابەرییە ستراتیژییە درێژخایەنەکان یان ململانێی بە وەکالەت نەهێڵن، ئەمەش بەو مانایەیە کە ناجێگیرییە بنەڕەتییەکانی ناوچەکە دەتوانێت سەرەڕای پێشکەوتنی دیپلۆماسی بەردەوام بێت.
پ/ئیسرائیل هیچ هەوڵێک دەدات بۆئەوەی ئەم دانوستانانە سەرنەگرێت؟ چونکە دەوترێت دانوستانەکان لە بەرژەوەندی ئیسرائیل نییە و نایەوێت ئەمەریکا و ئێران ڕێک بکەون؟
وەڵام/
ئیسرائیل لە مێژوودا دژایەتییەکی توندی بەرامبەر دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران دەربڕیوە، بەتایبەتی ئەوانەی کە سەرنجیان لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بووە. زۆرجار بەرپرسانی ئیسرائیل دەڵێن هەر ڕێککەوتنێک کە ڕێگە بە ئێران بدات توخمەکانی ژێرخانی ئەتۆمی خۆی بهێڵێتەوە، مەترسییەکی ڕاستەوخۆیە بۆ سەر ئاسایشی ئیسرائیل و سەقامگیری ناوچەکە. لە ئەنجامدا ئیسرائیل هەوڵی هاوبەشی داوە - دیپلۆماسی، سیاسی و لە هەندێک حاڵەتدا بە نهێنی - بۆ کاریگەریکردن یان لە ڕێڕەوی ئەم جۆرە دانوستانانە.
ئەم هەوڵانە بریتی بوون لە لۆبیکردن بۆ داڕێژەرانی سیاسەتی ئەمریکا، بڵاوکردنەوەی زانیاری هەواڵگری کە گوایە ئاماژەن بۆ پابەندنەبوونی ئێران و بەشداریکردن لە دیپلۆماسی ناوچەیی بۆ کۆکردنەوەی ئۆپۆزسیۆن لە دژی ڕێککەوتنێکی ئەگەری. هەروەها دەوترێت ئیسرائیل ئۆپەراسیۆنی ئەلیکترۆنی ئەنجامداوە و تیرۆری کردۆتە ئامانج بە ئامانجی خاوکردنەوەی پێشکەوتنی ئەتۆمی ئێران، ئەو کارانەی کە دەتوانرێت وەک هەوڵدان بۆ لاوازکردنی پێگەی دانوستانکاری ئێران یان وروژاندنی وەڵامەکان کە دیپلۆماسی ئاڵۆزتر دەکەن لێکبدرێتەوە.
لە ڕوانگەی ئیسرائیلەوە، ڕێککەوتنێکی ئەمریکا و ئێران کە توانای ئەتۆمی ئێران بە تەواوی هەڵنەوەشێنێتەوە یان کاریگەرییە ناوچەییەکەی سنووردار نەکات، وەک ناتەواو و ئەگەری بوێری تاران سەیر دەکرێت. بەم پێیە، لە کاتێکدا کە ئیسرائیل ڕەنگە بە ئاشکرا دژایەتی دیپلۆماسی خۆی نەکات، بەڵام هەوڵدەدات مەرجەکانی هەر ڕێککەوتنێک بە شێوەیەک دابڕێژێت کە زۆرترین سنووری ئێران سنووردار بکات، و ڕەنگە کار بکات بۆ ڕێگریکردن لە ڕێککەوتنێک کە بە زۆر نەرم و نیان یان لە ڕووی ستراتیژییەوە بە زیانبەخش دەزانێت.